वासिङ्टन डीसी, (एजेन्सी)
‘क्वियान सुएसेन’ नामक एक महान् तथा कुशल चिनियाँ वैज्ञानिक नभइदिएको भए संयुक्त राज्य अमेरिकाले दोश्रो विश्वयुद्ध जित्ने थिएन न त चन्द्रमामा अन्तरिक्ष यान नै पठाउन सक्थ्यो । तर, युद्धपछि कम्युनिस्टको उपस्थिति रहने भयले अमेरिकाले क्वियानलाई चीनसमक्ष सुपुर्दगी गरिदिएको थियो ।
तर, त्यतिबेला अमेरिकाले सोही वैज्ञानिकले अमेरिकी फौजलक्षित कार्यक्रमहरूको नेतृत्व गर्ने सक्नेछन् तथा अन्ततः चीनलाई पनि अन्तरिक्षमा पु-याउनेछन् भनेर सोचेकै थिएन । उनको सन् १९११ मा चीनको एक सुशिक्षित परिवारमा जन्म भएको थियो । फलस्वरूप उनी सानै उमेरमा विलक्षण प्रतिभाका धनी हुन पुगे ।
चीनको ‘सांघाई जियाओ तोंग’ विश्वविद्यालयमा स्नातकमा प्रथम भएपछि उनले अमेरिकाको मास्साचुसेत्स इन्स्टिच्युट अफ टेक्नोलोजी (एमआइटी) मा उच्च शिक्षाका लागि छात्रवृत्ति हासिल गरे । क्वियान सन् १९३५ मा बोस्टन आइपुगेका थिए । हंगेरियन एरोनटिकल इन्जिनियर थियोडर भोन काम्र्यानको रेखदेखमा अध्ययन गर्न उनी अन्ततः ‘क्यालिफोर्निया इन्स्टिच्युट अफ टेक्नोलोजी’मा पुगे ।
काम्र्यान त्यतिबेला विश्व चर्चित इन्जिनियर थिए । त्यहीँ क्वियान ‘सुसाइड स्क्वाड’ नामक आविष्कारकहरूको समूहको सदस्य बने । त्यो समूहको लक्ष्य क्याम्पसमा रकेट निर्माण गर्नु थियो । प्रज्वलनशील रासायनिक पदार्थहरूको प्रयोग परीक्षण कार्यमा संलग्न रहेकाले यो समूहले ठूलो नाम कमायो ।
दोश्रो विश्वयुद्ध शुरू हुनु केही समयअघि जेट प्रोपल्जन सिस्टमको अनुसन्धानमा लगानी गरिरहेका अमेरिकी सेनाको सुसाइड स्क्वाड माथि ध्यान गयो । सन् १९४३ मा भोन काम्र्यान र क्वियानको मातहतमा जेट प्रोपल्जन ल्याब स्थापना गरियो । त्यसबेला अमेरिकी गठबन्धनमा पर्ने गाणतन्त्र चीन (अहिलेको ताइवान) को नागरिक रहेका क्वियानलाई वर्गिकृत हातहतियार अनुसन्धानमा काम गर्न सुरक्षा स्वीकृति दिइयो ।
युद्धपछि उनी जेट प्रोपल्जनमा विश्वकै प्रभावशाली विशेषज्ञमध्ये एक बन्न सफल भए । उनी नाजी इन्जिनियरहरूबाट गोप्य दस्तावेजहरू संकलन गर्नका लागि लेफ्टिनेन्ट कर्णेलको हैसियतले जर्मनीतर्फ समेत उडेका थिए । दुर्भाग्यवश सन् १९४९ माओत्से तुंगले कम्युनिस्ट जनगणतन्त्र चीन स्थापना गरेपछि उनको अमेरिकी करियर डामाडोल हुन थाल्यो । त्यतिबेला चिनियाँ नागरिकहरु अमेरिकाका लागि खतरनाक मानिन थालियो ।
एफबीआईले क्वियानलाई सन् १९३८ मा कम्युनिस्टसँग सम्बन्ध राखेको आरोप लगायो । प्राप्त दस्तावेजले उनले पासाडेना कम्युनिस्ट पार्टीको सामाजिक भेलामा सहभागिता जनाएको पुष्टि ग-यो । चिनियाँ कम्युनिस्ट पार्टीका लागि जासुसी गरेको बलियो प्रमाण नभेटिए पनि उनलाई पाँच वर्षसम्म नजरबन्दी बनाइयो । अन्ततः सन् १९५५ मा अमेरिकी राष्ट्रपति आइसनआवरले उनलाई चीनसमक्ष सुपुर्दगी गरे ।
क्वियानले अमेरिकामा जन्मेका आफ्ना दुई सन्तान र पत्नीसँगै अमेरिका छाडे । उनले जिन्दगीमा फेरि कहिल्यै पनि अमेरिका नफर्कने वाचा गरे । सोही वैज्ञानिक चीनका लागि वरदान साबित भए । तर, अमेरिकाबाट आएकाले उनलाई एकैपटक चीनको कम्युनिस्ट पार्टी (सीसीपी) मा स्वागत भने गरिएन ।
तर, सन् १९५८ मा सीसीपीमा संलग्न गराएका उनी पछि केन्द्रीय समितिको सदस्यसमेत बने । त्यसको केही समयपछि उनले चीनको पहिलो भू–उपग्रह अन्तरिक्षमा प्रक्षेपण गराउने अभियानमा अहम् भूमिका निभाए । उनले नेतृत्व गरेका अन्य परियोजनाहरूले चीनको चन्द्रमाको अन्वेषण कार्यक्रमको जग बसाउन सफल भए । अमेरिकाका लागि ठूलो व्यंग्यात्मक झापड साबित हुनेगरी उनले एउटा क्षेप्यास्त्र कार्यक्रमलाई मद्दत गरे ।
उक्त कार्यक्रमको उद्देश्य अमेरिकामाथि मार हान्ने हतियारहरू उत्पादन गर्नु रहेको थियो । सोही कार्यक्रमअन्तर्गत उत्पादन गरिएका सिल्कवर्म क्षेप्यास्त्रहरू सन् १९९१ को खाडी युद्धमा अमेरिकामाथि प्रहार गरिएका थिए । साथै, ती क्षेप्यास्त्र सन् २०१६ मा यमनमा हुथी लडाकुहरूले अमेरिकी फौजविरुद्ध प्रहार गरेका थिए । क्वियानको ९८ वर्षको उमेरमा बेइजिंङमा निधन भएको थियो ।