दामोदर पौडेल
चैत्र महिनाको अन्तिम हुँदै गर्दा बारा जिल्लाको समर्पण एफएमले ‘जहाँ सिंगो नेपाल हुन्छ, त्यहाँ राजारानी हुन्छ’ भन्ने बोलको गीत प्रसारण ग¥यो । कहिल्यै राजतन्त्रप्रति सकारात्मक सोच नभएको र यो दास युगबाट सामान्ती युग हुँदै विकसित भएको संस्था भएकाले समानताको विरोधी संस्था राजतन्त्र पनि हो भन्ने मेरो मनमा रहेको छाप अहिले पनि कायम छ । किन राजसंस्था नभएको देशमा एफएममा यससम्बन्धी गीत प्रसारण भयो त भन्ने सवाल उठ्नु अस्वाभाविक कुनै पनि आधारमा हुँदैन ।
मलाई आदरणीय व्यक्तित्व रामराजा प्रसाद सिंहले व्यक्त गरेको स्मरण आज पनि ताजा लागिरहेको छ । रामराजाको शायद दिल्लीमा बीपीसँग भेट भएको रहेछ । बीपी उपचार गर्दै रहेछन् । रामराजा प्रसादलाई बीपीसँग भेट्ने अवसर मिलेछ । कुराकानीको क्रममा बीपीले रामराजा प्रसादलाई भनेछन् कि तपाईंलाई म राजावादी हुँ भन्ने भ्रम छ । राजा र मेरो घाँटी जोडिएको छ भन्ने बीपीको अभिव्यक्तिले उनी राजावादी थिए भन्ने मान्न कुनै भ्रम राख्नुपर्ने जस्तो पनि दखिँदैन । तर यथार्थ भने फरक छ भन्ने रामराजाप्रसाद सिंहसँग बीपीको कुराकानीले नै देखिएको छ । सम्भवतः रामराजाप्रसाद सिंहले नयाँ बानेश्वरको दक्षिणमा रहेको घरमा बसेर यो कुरा भनेको जस्तो लाग्छ । त्यति बेला त्यो शायद खेमराज मायालु भट्टको डेरा थियो ।
मेरो पनि मनले बीपी राजावादी थिए भन्ने मान्दै मान्दैन । यसको सबैभन्दा प्रमुख कारण, उनको एक भनाइका माध्यमबाट आएको धारणाभन्दा पनि उनी समानता र मानवतावादी थिए, उनी जहिले पनि नयाँ विचार र तर्कलाई आत्मसात् गर्न तयार हुन्थे । यो नै उनी राजतन्त्रवादी थिएनन् भन्ने बलियो पक्ष हो ।
उनलाई भारतीय कांग्रेसको नेपालप्रतिको मिचाहा प्रवृत्ति, सिक्किमले राजसंस्था हटाएर भारतमा विलय गराएको तथा नेपाललाई भारतमा सन् २०१८ सम्ममा (शायद) मिलाउने भन्ने मन्त्रिपरिषद्बाटै गराएको निर्णयसमेतले भारतप्रति अविश्वास थियो । कांग्रेसको भारतमा स्थायी विकल्प नदेखिएकोले पनि कांग्रेस भारतमा एकछत्ररुपमा रहेसम्म नेपाललाई भारतबाट खतरा भएको जहिले पनि उनलाई महसुस थियो । भारतले आफ्नो स्वार्थको लागि र नेपालको सार्वभौम सत्तालाई अन्यथा गर्नको लागि कहिले कांग्रेस, कहिले कम्युनिस्ट र कहिले राजालाई प्रयोग गरिरहेको हो । शायद भाजपाको उदय हुँदासम्म नेपालमा बीपी रहेको भए उनले राजसंस्थाको वकालत गर्ने थिएनन् । किनभने भाजपा नेपालमा सनातनदेखि चलिआएको धर्म र संस्कृतिको मात्र संरक्षण चाहन्छ । उनको व्यक्तित्वले भाजपालाई सम्झाउन पनि सक्थ्यो । हुन पनि राजनीति विज्ञान र कला दुवै हो ।
नेपालमा राजसंस्था जानुको प्रमुख कारणमा राजाले कम्युनिस्ट–कांग्रेसलाई रणनीतिक मित्र मानेर समयअनुसार उपयोग गर्न नसक्नु नै हो । राजाको लागि कांग्रेस र कम्युनिस्ट कुनै पनि आफ्ना बन्न सकेनन् । राजाले कहिल्यै पनि दलहरुलाई मिलाएर देश र विकासको लागि एक भएर हिँड्नुपर्छ भन्ने सन्देश दिन चाहेनन् । राजसंस्थाको लोकतान्त्रिक हैन, तानाशाही चरित्रलाई नै मलजल दिइरहे ।
नेपालमा राजसंस्था जानुको प्रमुख कारणमा राजाले कम्युनिस्ट–कांग्रेसलाई रणनीतिक मित्र मानेर समयअनुसार उपयोग गर्न नसक्नु नै हो । राजाको लागि कांग्रेस र कम्युनिस्ट कुनै पनि आफ्ना बन्न सकेनन् । राजाले कहिल्यै पनि दलहरुलाई मिलाएर देश र विकासको लागि एक भएर हिँड्नुपर्छ भन्ने सन्देश दिन चाहेनन् । राजसंस्थाको लोकतान्त्रिक हैन, तानाशाही चरित्रलाई नै मलजल दिइरहे । पश्चिमा राष्ट्र र समाजले नेपालमा आफ्नो प्रभाव राख्न चाहेकाले त्यसको समेत प्रभावलाई कम गर्नुपर्ने कुरा आत्मसात् गरी राजाले दलहरुलाई सकेसम्म छिटो मिल र मलाई विवादमा नतान भन्ने सन्देश दिइरहनुपर्ने थियो । राजा त दलहरुलाई विवादमा फसाएर गोरु जुधाइको काम गर्न थाले । गोरु जुधाउने र टिकटको पैसाले मोजमस्ती गर्ने गरे । बेलायतमा राजसंस्था गयो र पुनः आयो । राजाहरुले तलव नै नलिएको पनि देखिएको छ ।
कर छुट र दरबार हेर्नको लागि टिकटको व्यवस्था गरेर नै प्रशस्त पैसा उठ्छ । यसले दरबारलाई सम्पूर्ण खर्च पुग्छ । तर ज्ञानेन्द्र राजा हुनासाथ दरबारको खर्च लगभग १० करोडबाट लगभग ६० करोड बनाए । त्यो कार्य विवादित भयो । यसको मुख्य रहस्य अर्कै थियो । त्यसको स्पष्टीकरण दिने कार्य पनि दरबारबाट हुन सकेन । यो समेत धेरै प्रक्रियाले के देखाउछन् भने, राजहरुको नजिकका भनेका राजाहरुले भनेकोमा हाँमा हाँ मिलाउनेहरु नै बढी हुन्छन् । दिमाग भएकालाई राजाले विवाद गरेको सम्झेर र आफ्नो भनाइ नमानेको सम्झेर टाढा राख्ने गर्थे । राजासँग धेरै ठूला भनिएकाहरुको पनि अवस्था दाम चढाउने र जयजयकार नै गर्नेमा बढी केन्द्रित हुने रहेछ । असल र इमानदार तथा धार्मिक वयक्ति प्रजापति कोइराला मेरा मित्र पनि हुन पुगेका थिए । उनी नारायणी अञ्चल प्रशासक हुँदा उनलाई मेले यी सबै कुरा भन्नको लागि राजासँग भेट गराइदिन भनें तर उनले कठिनाइ बताए । आदरणीय मित्र प्रजापति कोइराला कांग्रेससँग यति विमति राख्थे कि कांग्रेसमा कोइरालाहरु हाबी भएकोमा कोइराला थर नै हटाएर लामिछाने थर राख्न चाहेकोमा नमिल्ने भएर कोइराला नै रहेको बताउँथे । त्यस्ता व्यक्तिले राजासँग देश, समाज र राजाका बारेमा प्रस्ट कुरा राख्न सक्दा रहेनछन् । यसबाट राजाले धेरै सिकेका र सिक्न चाहेका रहेनछन् भन्ने देखिन्छ ।
बारा जिल्लाको सिमरामा प्रभु निवास भन्ने पनि छ । त्यहाँ ज्ञानेन्द्रका अनन्य मित्र र असल व्यक्ति प्रभु शाह वा राणा बस्छन् भन्ने सुनेकोमा राजा उनकोमा आएको सुनेर म राजा ज्ञानेन्द्रलाई भेट्न गएँ । राजा भरभित्रै थिए तर राजा नभएको भनेर मलाई भेट गर्न दिइएन । मैले राजालाई देश, समाज, राजसंस्था र दलहरुलाई मिलाएर लाने बारेमा बताउने सोचेको थिएँ । तर मलाई अहिले थाहा हुँदै छ कि राजलाई मैले त्यो भनेको भए राजाको सबैभन्दा ठूलो दुश्मन म पनि हुने रहेछु । नेपालका राजाहरुलाई आफ्नो मनको कुराबाहेकका कुरा र स्वार्थको विपरीत दीर्घकालीन हितकै कुरा भए पनि सुन्न मन लाग्ने रहेनछ । यो परम्परा नै भएको रहेछ । अब ज्ञानेन्द्र केही फरक भए कि ? किनभने मानिस सत्तामा हुँदा दिइने सल्लाहभन्दा सत्ताबाहिर भएका परिस्थिति र कठिनाइमा भएका अनुभवहरुलाई सम्झन्छ र रायहरु सुन्छ । तर त्यही राय सुनी फाइदा लिएर पुनः पुरानो कुरा दोहोरिने अवस्था आएमा जनतामा बाँचेको सम्मान पनि रहँदैन ।
तर कहिलेकाहीँ भने केही भन्न सकिँदैन । अफगानिस्तानमा राजा जाहिर शाहलाई अहिले भएजस्तो नराम्रो नगर्दा नगर्दै पनि हटाइएको थियो । करिब १५ वर्ष पहिला उनलाई पुनः राजा बनिदिन अनुरोध गर्दा उनले अस्वीकार गरे । यद्यपि त्यो अनुरोध औपचारिक भने थिएन । नेपालमा भने राजाको व्यवहारले यो पनि सम्भव हुने देखिँदैन ।
नेपालमा मैले व्यक्तिगत आचरण राम्रो भएर सम्मान गर्ने गरेका पञ्चहरुमा कमल थापा, उत्तम पुन र अर्का कुनै व्यक्ति थिए । तीनजना मण्डलेको नामले उनीहरु प्रख्यात नै थिए । तर उनीहरुको व्यक्तिगत जीवन यति सादा थियो कि उनीहरु चुरोट, रक्सी, जुवा, ताससमेत व्यक्तिगत जीवनमा गर्न नहुने काम गर्दैनथे । त्यही कारणले पनि उनीहरुलाई व्यक्तिगत हुन्थ्यो । गलत राजनीतिक विचार हुनेहरुका पनि राम्रा व्यवहारले उनीहरुको प्रशंसा हुन सक्छ । राम्रो राजनीतिक विचार बोकेका कांग्रेस, कम्युनिस्टहरुले व्यक्तिगत व्यवहार राम्रो गर्ने हो भने देश कति सुन्दर हुने थियो होला । तर आशा नै रहेन । केही असल हुनेहरुको क्षमता नै रहेनछ । ओलीजस्ता असलहरुले काम शुरु गर्ने छेउटुप्पो नै पत्ता लगाउन सकेनन् ।
कमल थापा राजनीतिक चतुर खेलाडी हुन् । उनी पञ्चायत हुँदा बीपीलाई फाँसी दिनुपर्दछ भनेर कराउँदा शायद घाँटी दुखेर धेरैपटक दबाइ खाएका होलान् । अहिले बीपीले पनि राजतन्त्र मान्थे भनेर अलाप गरिरहेका छन् । उनलाई कर्णको कथा नै काफी छ । कर्णले कहिल्यै धर्मको पक्ष लिएनन् । जब युद्धमा मारिने अवस्था आयो तब उनले वाण नचलाउनको लागि धार्मिक कारण बताए । अधर्मीहरुले धर्मको कुरा आफूलाई कठिनाइ हुँदा गर्ने गर्दछन् र तानाशाही सोच हुनेहरुले लोकतन्त्रलाई बदनाम गर्न अलग अवस्थामा गरिएको कुरालाई आफ्नो फाइदाको लागि प्रयोग गर्न खोज्छन् ।
यतिखेर अग्रगमन भनिरहँदा देश र जनताले व्यवहारमा प्रतिगमनजस्तै महसुस गरेका छन् । अर्कोतर्फ हिन्दू राष्ट्र भन्ने विषय राजासँग जोडिएजस्तो देखिने र हिन्दू राष्ट्र हाम्रो पहिचानसमेतको अलग अवस्था भएको देखिएकै छ । यिनै कारणले गर्दा क्रिश्चियन विद्वान् नरेन्द्रजंग पिटरसमेत र धेरै मुसलमान धर्मगुरुहरुले समेत शान्ति र स्वतन्त्रतको लागि हिन्दू धर्मलाई नेपालको धर्म बनाउन उचित मानेको देखिन थालेको छ । राजसंस्था परिपक्व दखिने हो भने यसले देशलाई विघटन र अन्य दुर्घटनाबाट बचाउन सक्छ भन्ने धेरैको मनमा रहन थालेको मैले महसुस गरेको छु ।
यो सघन बहसको विषय बने राम्रो हुनेछ । बीपी राजतन्त्रवादी थिएनन् तर समय सापेक्षता र देशको सार्वभौमिकताको लागि निश्चित समयको लागि मात्र भने पनि राजा चाहिने पक्षमा मात्र थिए । मनमोहन अधिकारी प्रधानमन्त्री हुँदा अमेरिका गएर नेपालमा केही समय राजा चाहिन्छ भनेका थिए । उनको कुरा विवादमा पनि आएको थियो । जे होस् अब पछिको कुरा भविष्यले नै बताउला, तर बारा जिल्लाको समर्पण एफएमले ‘जहाँ सिंगो नेपाल हुन्छ, त्यहाँ राजारानी हुन्छ’ भन्ने बोलको गीत प्रसारण गर्दा अहिले पनि राजसंस्था भएको जस्तो लाग्यो ।