डा. सर्वोत्तम श्रेष्ठ
अध्यक्ष, अरनिको समाज
चीनमा झण्डै एक दशक अध्ययन गरी फर्किनुभएका प्रसिद्ध स्नायुविज्ञ डा. सर्वोत्तम श्रेष्ठ अहिले चीनमा विभिन्न विषय अध्ययन गरी फर्किएका नेपालीहरुको संस्था अरनिको समाजका अध्यक्ष हुनुहुन्छ ।
उहाँले चीन र नेपालबीचको सम्बन्ध जनस्तरबाट थप मजबुत, गाउँ–गाउँमा स्वास्थ्य सेवाको सहज पहुँच, चिनियाँ साहित्यको अनुवादलगायत कार्यमा योगदान दिँदै आउनु भएको छ ।
कर्म गर्ने, फलको आशा नगर्ने ‘लो प्रोफइल’मा बस्न रुचाउने डा. श्रेष्ठसँग नेपाल समाचारपत्रका लागि दिरेकलाल श्रेष्ठ र सुनील महर्जनले गरेको कुराकानी :
– अरनिको समाजको मुख्य उद्देश्य के हो ?
अग्रजहरुले दुई वटा सोच राखेर सन् १९८१ अक्टोबर २४ मा अरनिको समाजको स्थापना गरेको देखिन्छ । पहिलो चीनबाट अध्ययन गरेर फर्किएका चिकित्सक, विद्यार्थीको साझा मञ्चको रुपमा स्थापित गर्ने, दोस्रो चीनसँगको सम्बन्धलाई अद्यावधिक गरिरहने । खासमा यी नै दुई उद्देश्यले समाज स्थापना भएको पाइएको छ ।
शुरुमा राखिएको लक्ष्यमा अहिले हामीले एक दुई वटा थपेका छौं । अहिले परिस्थिति धेरै बदलिसकेको छ, त्यतिबेला चीनसंँग सम्पर्क कम हुन्थ्यो । चीनसँग सम्बन्धित क्रियाकलाप कम हुन्थे । अहिले चीनसँग नियमित अन्तत्र्रिmया भइरहेको छ, नेपालमा सहयोग गर्न चीन निकै तत्पर भएको अवस्था छ । त्यसैले सर्वसाधारण नेपालीलाई लाभ पुग्ने गरी दुई देशका जनताबीचको सम्बन्धलाई विस्तार गर्ने कार्यलाई अहिले प्राथमिकतामा राख्दै आएका छौं ।
– समाजले अहिले अरु के कस्ता कार्यलाई विशेष प्राथमिकता दिंँदै आएको छ ?
समाजको मुख्य कार्य भनेको चीनसँंग सम्बन्ध जोड्ने हो । त्यहीअन्तर्गत नेपालमा उद्यमी व्यवसायी, विद्यार्थी, पत्रकारलाई चीन लगेर सम्पर्क गराईदिने कार्य गर्दै आएको छ । केही समय अघि विभिन्न विधाका ६१ जना विद्यार्थीलाई छात्रवृति उपलब्ध गरायौं । यो छात्रवृति चीन सरकारले उपलब्ध गराएको हो, हामीले त संयोजन मात्र गरेका हौं ।
त्यसैगरी उद्यमी व्यवसायीलाई विभिन्न मेलामा सहभागी गराउँदै आएका छौं । चीनमा सबैभन्दा बढी अर्थात ३ हजारपटक प्रसारण भएको पश्चितमतिरको यात्रा नामक टेलिचलचित्रलाई नेपालीमा डबिङ गरेर प्रसारण ग¥यौं । यो टेलिचलचित्र २५ भागको रहेको छ । यो टेलिचलचित्र हेरेपछि आधा घण्टा बिताएको पत्तो नै हुँदैन । यसमा बाँदरको भँमिकालाई सबैले रुचाएको पाइयो । टेलिचलचित्रमा बुद्ध धर्मको मँल्य मान्यता निकै रोचक, आर्कषकरूपमा देखाइएको छ, त्यसको मैले नै अनुवाद गरेको हुँ।
– यसका अतिरिक्त अरु के–के काम गर्दै आउनुभएको छ ?
समाजका सदस्यमध्ये बढी चिकित्सक र इन्जिनियर हुनुहुन्छ । त्यसैले निःशुल्क स्वास्थ्य शिविर सञ्चालन गर्दै आएका छौं । त्यो बाहेक चीनका विभिन्न विद्धान, लेखकहरु नेपाल आउँदा अन्तत्र्रिmया, प्रवचन कार्यक्रम गर्दै आएका छौं । चिनियाँ वृतचित्र, राजनीतिक विश्लेषण, साहित्यको अनुवाद कार्यलाई पनि प्राथमिकतामा राखेका छौं ।
नेपालले चीनको यान्त्रिक नक्कल गर्नुभन्दा पनि सोच, संस्कार कार्यशैली सिक्नुपर्दछ । चीनको रेल, प्रविधिको विकासलाई ठ्याक्कै नक्कल गर्न सकिँदैन । त्यहाँको विकासको गति र यहाँको विकास र अवस्था नै फरक छ ।
यसअघि ‘मन जब चराको गुँडबाट निस्किएर उड्छ’ चिनियाँ साहित्य अनुवाद गरेर प्रकाशित गरिसकेका छौं । समाजबाट प्रकाशित त्यो पहिलो कृति थियो । त्यसपछि दोस्रो ‘छाञ्च्याङ नदी पँर्वतिर बग्दैछन् ’ भन्ने निबन्ध संगालो प्रकाशित भयो । यसमा १७ जना लेखकको निबन्ध रहेको छ । दुवै कृति मैले नै अनुवाद गरेको थिएँ । अहिले नाम चलेका चीनका लेखक जो, नोबल पुरस्कार विजेता पनि हुन् । उनको कथा संग्रह अनुवाद गर्ने कार्य भइरहेको छ ।
– तपार्इं एक चिकित्सक भएर पनि चिनियाँ साहित्यको अनुवादमा लागिरहन कसरी प्रोत्साहित हुनुभयो ?
चीनमा क्रान्ति हुँदा एसियामा माओको धेरै प्रभाव परेको थियो । चीनको क्रान्तिको अनुभव सबै देशमा जानुपर्छ भनेर माओको पुस्तक धेरै भाषामा अनुवाद पनि भएको थियो । हिन्दीमा प्रकाशित माओको लेख संकलन गरिएको पुस्तक नेपालमा पनि धेरै नै प्रचारप्रसार थियो । त्यसले चीन भन्ने बितिक्कै माओ र चिनियाँ साहित्य पनि माओकै लेख रचना भनेर धेरैले बुझ्न थाले ।
चीनको इतिहासको गति यहाँमात्र रोकिएन । सन् १९५०–६० दशकपछि साहित्यको विकास निरन्तर भइरहेको थियो । त्यसपछि पनि चीनमा धेरै परिर्वतन भयो । चिनियाँ साहित्य हामीले बुझ्ने भाषामा पनि प्रकाशित भएन । यसले गर्दा चीनको आधुनिक साहित्य बुझाईमा कमी भयो ।
जबकी चिनियाँ साहित्यको निरन्तर विकास भइहरेको थियो । २१औं शताब्दीमा आर्थिक विकास तीव्र गतिले भएपछि यसको प्रचारप्रसार गर्नुपर्ने चेत चिनियाँहरुले महशुस गरे । म चिकित्सक भएर पनि नेपालीले चिनियाँ साहित्यबारे जानुन, बुझुनु भनेर अनुवाद कार्यमा लागेका हुँं ।
– अब अर्को योजना के छ ?
चीनको आधुनिक विकासलाई नेपालमा बुझाउने समाजको निरन्तर प्रयत्न रहने छ । त्यसैको प्रयास स्वरुप चीनको विकासलाई प्रतिविम्बित गर्ने वृतचित्रहरु क्रमशः नेपालीमा अनुवाद गरी प्रसारण गर्दै जाने लक्ष्य रहेको छ।
ओबीओआरबारे नेपालमा प्रचार चाहिनेभन्दा बढी नै भइरहेकोे चिनियाँहरुको विश्लेषण रहेको छ । त्यसैगरी चीनले रेल ल्याउने, चीनले यसो गर्ने, उसो गर्ने भनेर विषयलाई आफ्नो राजनीतिक स्वार्थअनुसार नेताहरुले प्रचारप्रसार गरिरहेको पाइएको छ । त्यसैले पनि यस विषयमा यथार्थभन्दा बढी भ्रम सिर्जन भएको छ ।
गत वर्ष बहुचर्चित ‘वन बेल्ट वन रोडको’ वृत्तचित्रलाई नेपालीमा अनुवाद गरेंँ । ६ भागको वृत्तचित्रलाई एक÷एक घण्टाको गरी छ घण्टाको बनायौं । त्यसलाई अहिले युटुयुबमा राखेका छौं । अहिले मेगा प्रोजेक्ट अफ चाइनाको अनुवाद गर्ने कार्य सकिएको छ । अब नेपालीमा डबिङ गरेर सार्वजनिक गर्नेछौं । यो टेलिभिजनमा पनि प्रसारण हुनेछ ।
– चीनबाट नेपालले मुख्य रुपमा के सिक्नुपर्दछ जस्तो यहाँलाई लाग्छ?
चीनले देशको गरिबी न्यँनीकरण कार्यलाई निकै प्राथमिकता दिँदै आएको छ । झण्डै १ अर्ब ४० करोड जनसंख्या भएको चीनमा ७ करोड गरिबीको रेखामुनि रहेकोमा अहिले ३ करोडमा झारिसकेको छ ।
नेपालले यसबाट सिकेर गरिबी निवारणको लागि प्रयास गर्नुपर्दछ । प्रायः चीन भ्रमण गर्दा त्यहाँको सरकारले पनि अरनिको समाजलाई गरिबी निवारणको कार्यक्रममा जोड दिन आग्रह गर्ने गरेको छ, ३०÷४० पटक चीनको भ्रमण गरिसकेंँ । यही अनुभवलाई समेटिएर केही लेख्नुपर्ला जस्तो पनि लागिरहेको छ ।
मुख्य रुपमा नेपालले चीनको यान्त्रिक नक्कल गर्नुभन्दा पनि सोच, संस्कार कार्यशैली सिक्नुपर्दछ । चीनको रेल, प्रविधिको विकासलाई ठ्याक्कै नक्कल गर्न सकिँदैन । त्यहाँको विकासको गति र यहाँको विकास र अवस्था नै फरक छ । गरिबी निवारणको लागि हामीले के गर्न सक्दछौं ? मुख्य सवाल यही हो ।
– समाजले निःशुल्क औषधि वितरण कार्यक्रम गर्दै पनि आएको छ, कस्ताखाले औषधिलाई प्राथमिकतामा राख्नु भएको छ ?
समाजले हिमाली भेग, दुर्गम गाउँमा गएर स्वास्थ्य शिविर गर्दै आएका छौं । जहाँ सिटामोल, झाडापखालाको औषधि नपाएर अकालमै मृत्युवरण गर्नुपरेको छ, जहाँ औषधि किन्न एक दिन हिड्नु पर्छ, त्यस्ता गाउँमा गएर निःशुल्क स्वास्थ्य शिविर सञ्चालन गर्दै आएका छौं ।
कहिलेकाहीँ चिनियाँ चिकित्सकबाट पनि निःशुल्क स्वास्थ्य परीक्षण गराइएको छ । साधारण रोग, विशेष रोग दुवैबारे शिविर सञ्चालन भइरहेको छ । सामान्य परिवारलाई एक वर्षमा के कस्तो रोग लाग्दछ, लेखाजोखा गरेर निःशुल्क औषधि वितरण कार्यक्रम सञ्चालन गर्दै आइरहेका छौं ।
‘ओबीओआर’ चीनले अघि सारेको एउटा अवधारणा हो । यसमा दुईवटा पक्ष छन् । एउटा ओबी र अर्को ओआर । वन बेल्ट भनेको सिहनबाट शुरु भएर युरोपको रोमसम्म पुग्ने ‘सिल्क’ मार्ग हो । रोड भनेको च्वान्जोबाट दक्षिण एसियाको समुद्री भागबाट अफ्रिका हुँदै आधा युरोपसम्म पुग्ने ‘म्यारिटाइम रोड’ हो । यसमा सकेसम्म नेपालजस्तै नजिकका देश पनि समेटौं भन्ने हो, जबकी ओबीओआरमा नेपाल पर्दैन ।
ज्वरो, रुघाखोकी, सामान्य चोटपटक लाग्दा प्रयोग गर्ने गरी २३ किसिमका औषधि वितरण गर्दै आएका छौं । त्यसमा खाने, बाहिर प्रयोग गर्नेदेखि स्वास्थ्य सामग्रीसमेत रहेका छन् । यसलाई स्थानीयले राम्ररी लिएका छन् ।
पछिल्लो समयमा समाजले महिला संघसंस्थासँग मिलेर स्वास्थ्य शिविर सञ्चालन गर्दै आइरहेको छ । संघले व्यक्तिको नाममा आएको औषधि पनि परेको बेलामा सबैलाई उपलब्ध गराई सहयोग गर्नुपर्छ भनेर चेतनामँलक कार्यक्रम गर्दै आइरहेको छ । यो चेतनामुलक कार्यक्रम र हाम्रो सहकार्यलाई सबैले प्रभावशाली मान्दै यसको प्रशंसा समेत हुने गरेको छ ।
– समाजले गर्दै आएको कार्यक्रमले दुवै देशमा कस्तो प्रभाव पारेको छ ?
नेपाल र चीनबीच विशेषतः जनस्तरको सम्बन्ध अझ आत्मीय बनाउने कार्य भएको छ । त्यसै गरी चीनको आधुनिक विकास, समृद्धिबारे बुझ्न सहयोग पु¥याएको छ ।
आपसी सहकार्य, समन्वयबाट दुई देशका जनताबीच लाभ लिने र दिने कार्यको प्रयास भएको छ । मुख्यतः हाम्रो क्रियाकलापबाट नेपाली समाजले चीनलाई बुभ्mन धेरै सहयोग गरेको जस्तो लाग्छ । यसलाई हामीले अहिलेको महत्वपँर्ण उपलब्धिका रुपमा लिएका छौं।
– चीनले अघि सारेको ‘वन बेल्ट वन रोड’बारे नेपालमा चर्चा धेरै, काम चाहिँ शँन्य भन्ने आरोप लागिरहन्छ, किन होला ?
‘ओबीओआर’ चीनले अघि सारेको एउटा अवधारणा हो । यसमा दुईवटा पक्ष छन् । एउटा ओबी र अर्को ओआर । वन बेल्ट भनेको सिहनबाट शुरु भएर युरोपको रोमसम्म पुग्ने ‘सिल्क’ मार्ग हो ।
रोड भनेको च्वान्जोबाट दक्षिण एसियाको समुद्री भागबाट अफ्रिका हुँदै आधा युरोपसम्म पुग्ने ‘म्यारिटाइम रोड’ हो । यसमा सकेसम्म नेपालजस्तै नजिकका देश पनि समेटौं भन्ने हो, जबकी ओबीओआरमा नेपाल पर्दैन । यसको विस्तृत अर्थ भनेको चीनको आर्थिक विकासलाई दु्रत गतिमा अघि बढाउनु नै हो । यस्तो अवस्थामा चीनले हामीसँग पनि सहकार्य गरेर अघि बढौं भनेको हो, ताकि दुवै पक्षलाई फाइदा पुगोस्।
चीनले ठूला–ठूला राजमार्ग, बन्दरगाह, थमल प्लान्ट बनाइरहेको छ । यस्तो अवस्थामा नेपालले पनि आफ्नो देशको विशिष्टताअनुसार, परिस्थिति मिल्ने योजना ल्याएर नेपालले लाभ लिनु भनेर चीनले भनेको हो । अतः ओबीओआर भनेको चीनले दिने र नेपालले लिने एकतर्फी आर्थिक, भौतिक सहयोगभन्दा पनि सहकार्य गरेर अघि बढौं भन्ने कुरा बुभ्mनुपर्छ ।
चीनको आर्थिक विकासबाट नेपालले विशेष परियोजना बनाएर फाइदा लिओस् भन्ने चीनको सदाशयता हो । सो प्रस्ताव कार्यान्वयन भएको तीन वर्ष पुगिसकेको छ । नेपालले केही त्यस्तो सहकार्य अघि सार्न सकेको छैन । ओबीओआरलाई सरकार, राजनीतिक दल र हाम्रा नेताले चीनले दिने सहयोगको रुपमा बुझेको जस्तो छ । ओबीओआरबारे नेपालमा प्रचार चाहिनेभन्दा बढी नै भइरहेकोे चिनियाँहरुको विश्लेषण रहेको छ ।
त्यसैगरी चीनले रेल ल्याउने, चीनले यसो गर्ने, उसो गर्ने भनेर विषयलाई आफ्नो राजनीतिक स्वार्थअनुसार नेताहरुले प्रचारप्रसार गरिरहेको पाइएको छ । त्यसैले पनि यस विषयमा यथार्थभन्दा बढी भ्रम सिर्जन भएको छ ।
– तीव्र गतिले विकास गरिरहेको चीनले त्यहाँको संस्कृति, साहित्यलाई चाहिंँ जोगाउन सकेको छ त ?
चीनले त्यहाँको कला, संस्कृतिको संरक्षणमा उत्तिकै प्राथमिकता दिएको छ। संस्कृतिसम्बन्धी यहाँ पनि थुप्रै कार्यक्रम भइरहेका हुन्छन् । चीनमा हरेक गाउँका लोककथा, लोक गीत संकलन गरेर लोक साहित्यका ठूला–ठूला ग्रन्थ निकालिएको छ । उदाहरणका लागि तिब्बतमा ‘गेसाबलिङ’ भन्ने ठँलो महाकाब्य रहेको छ । कसैले लेखेको त्यो महाकाब्यका श्लोकहरु गाउँदै गएपछि त्यसमा अनेक गीत थपिएर चार लाख श्लोकको महाकाब्य नै बन्न पुगेको छ ।
महाभारतमा एक लाख श्लोकको छ भने मानौं यो त त्यो भन्दा पनि चार गुणा ठूलोे महाकाब्य बनेको छ । चीन सरकारले लोक साहित्य, लोकगीत संकलनको एउटा परियोजना तयार ग¥यो । हरेक गाउँ–गाउँ पुगेर लोककथा र गीत गाउने संकलन गर्न थाले । त्यसरी संकलन गरी ठूलो–ठूलो ग्रन्थ तयार भयो । अहिलेको आधुनिकता, सञ्चारको युगले लोप हुन लागेका त्यस्ता संस्कृति, साहित्य जोगाउन चीनले गरेको कार्य नेपालका लागि अनुकरणीय रहेको छ । ती कार्य अहिले नेपालमा गर्न सकेन भने त्यस्ता ज्ञान, साहित्य हराउने निश्चित छ ।
नेपालमा पनि पुरानो पेशा, व्यवसाय र प्रविधि लोप हुँदै गएको छ । बढ्दो प्लास्टिकका भाँडाकुँडाको प्रयोगले माटो, तामाका भाँडा बनाउने प्रणाली लोप हुँदै गएको छ, त्यसको अभिलेखीकरण गर्नु आवश्यक रहेको छ । चीनमा पनि अर्मँत संस्कृतिको क्षेत्रलाई विशेष घोषणा गरेर बचाइराखेको, संस्कृति संरक्षण गर्ने गुठीयारहरुलाई विशेष भत्ता दिने व्यवस्था गरेको छ । यसबाट नेपालले थप पाठ सिक्नुपर्छ ।
नेपालमा पनि मँर्ति कला, काष्ठकला, प्रस्तरकलाहरु छन् । तिनीहरु कतिपय लोप हुने क्रममा छन् । त्यसको जर्गेनाका लागि चीनमा गरेको प्रयासबाट हामीले धेरै कुरा सिक्न सक्छौं र सिक्नुपर्छ पनि ।